De beleidsprioriteiten van de Vlaamse politieke partijen: een analyse van de verkiezingsprogramma's van 2014

Wie?

Jeroen Joly

Postdoctoraal onderzoeker aan McGill University. Tevens verbonden aan de UA

@JeroenJoly

Grégory Piet 

Onderzoeker aan de Université de Liège

@grgpiet

Régis Dandoy

Postdoctoraal onderzoeker aan FLACSO. Tevens verbonden aan de ULB en de UCL

@rdandoy

Wat?

Hoewel verkiezingsprogramma’s een rijkdom aan informatie bevatten over de verschillende partijen, hun specifieke standpunten en hun prioriteiten, worden ze doorgaans slechts door een handvol journalisten en experts gelezen – allicht door hun lijvigheid en techniciteit. Resultaten van de verschillende recente stemtests suggereren nochtans dat de standpunten van een meerderheid van de kiezers op bepaalde stellingen soms geheel tegenovergesteld zijn aan die van de populairste partij(en). De bedoeling van deze analyse is daarom om de kiezer een soort samenvatting van deze verkiezingsprogramma’s te bieden. Dit trachten we te doen door informatie te verschaffen omtrent de prioriteiten van alle Vlaamse partijen, zoals deze in hun verkiezingsprogramma’s worden weergegeven. Het is namelijk belangrijk dat de kiezer weet welke partij het meest begaan is met die thema’s die hij of zij ook belangrijk vindt. Aangezien er op 25 mei vertegenwoordigers worden verkozen voor zowel het nationale, regionale als Europese niveau, heeft elke partij (minstens) één programma uitgebracht waarin standpunten voor elk niveau zijn aangegeven. Om een zo ruim mogelijk overzicht van alle bevoegdheden aan te bieden, zijn we de prioriteiten van elke partij volgens deze documenten nagegaan (onderaan meer info omtrent de specifieke programma’s).

Hoe?

Om de verkiezingsprogramma’s op systematische wijze te analyseren, gaan we na hoe vaak een partij elk specifiek beleidsdomein bespreekt. De basisveronderstelling bij deze aanpak is dat de beleidsdomeinen die door partijen het meest worden benadrukt in hun verkiezingsprogramma’s, door hen ook als belangrijker worden beschouwd. Door na te gaan welke thema’s het uitvoerigst worden behandeld, is het dus mogelijk de beleidsprioriteiten van elke partij op te meten en te vergelijken (zie bijlage, Theorie en methode).

Het is natuurlijk zo dat bepaalde beleidsdomeinen voor quasi alle partijen systematisch belangrijker zijn dan anderen. Zo is economie bijvoorbeeld belangrijker voor de meeste partijen dan defensie of cultuur. Partijen trachten echter bepaalde beleidsdomeinen naar zich toe te trekken; zo is het logisch dat het thema ‘milieu’ ruimer wordt behandeld door een partij als Groen, daar waar het communautaire en institutionele een prominentere plaats inneemt in het verkiezingsprogramma van N-VA. Uiteraard zijn er ook bepaalde beperkingen aan deze methode. Zo kunnen partijen eenzelfde beleidsthema benadrukken, maar volledig verschillende of zelfs tegenovergestelde oplossingen voorstellen, denk maar aan de vermogensbelasting of de beperking van de werkloosheidsuitkering in de tijd. Niettemin geeft deze methode ons een idee welke thema’s voor welke partij het belangrijkst zijn. Na het opstellen van de prioriteiten, hebben we de programma’s ook van dichterbij bekeken voor extra toelichting.

Waarom?

Hoewel de standpunten en beleidsoplossingen die partijen op specifieke beleidsthema’s voorstellen van cruciaal belang zijn bij het vormen van een regering, is het ook belangrijk te weten welke thema’s het belangrijkst zijn voor elke partij. Aangezien een regering niet voor elk probleem een beleid kan uittekenen, moeten er keuzes worden gemaakt gedurende de regeringsformatie. Bij het vormen van een regering en het opmaken van een regeerakkoord wordt namelijk ‘besloten wat zal worden besloten’ gedurende de komende legislatuur. Hierbij is het zo dat partijen enerzijds die beleidsthema’s in het regeerakkoord willen zien die voor hen het belangrijkst zijn, en anderzijds net minder zullen en kunnen toegeven op diezelfde thema’s. Bovendien is het belangrijk dat de kiezer weet welke partij de meeste aandacht schenkt aan die thema’s die hem of haar ook aanbelangen.

Prioriteiten per Beleidsthema

Laten we beginnen met een vergelijking van de belangrijkste prioriteiten over de verschillende partijen heen. Onderstaande tabel toont de procentuele aandacht per beleidsthema en per partij, voor alle beleidsniveaus samen. Het is dus belangrijk om voor alle partijen in gedachte te houden dat het om procentuele aandacht en prioriteiten gaat, en dus niet om absolute aandacht - de partijprogramma’s verschillen namelijk sterk qua lengte (zie bijlage, welke partijprogramma’s…). De thema’s zijn geordend volgens de gemiddelde aandacht die alle partijen er samen aan besteden en vetgedrukt vinden we dan de partij die procentueel de meeste aandacht schenkt aan een specifiek thema. De drie belangrijkste thema’s per partij hebben een gekleurde achtergrond gekregen.

Beleidsthema	N-VA	CD&V	sp.a	O.Vld	Groen	VB	Gem.
Openbaar bestuur (incl. institutionele hervormingen)	16%	12%	7%	10%	9%	22%	13%
Europese & buitenlandse zaken	17%	9%	11%	8%	13%	15%	12%
Sociale zaken	7%	8%	12%	8%	8%	6%	8%
Financiën	7%	8%	7%	11%	6%	8%	8%
Ondernemingsbeleid	7%	7%	8%	9%	7%	2%	7%
Werk	9%	5%	8%	9%	5%	4%	7%
Onderwijs	4%	8%	6%	7%	5%	5%	6%
Burgerrechten	3%	5%	7%	9%	5%	4%	5%
Cultuur	5%	6%	5%	4%	6%	5%	5%
Justitie en criminaliteit	4%	5%	3%	3%	4%	11%	5%
Gezondheid	3%	5%	7%	3%	6%	3%	5%
Mobiliteit	3%	5%	5%	2%	5%	2%	4%
Gemeenschapsontwikkeling	2%	5%	3%	4%	4%	3%	4%
Energie	2%	2%	2%	4%	4%	2 %	3%
Migratie	3%	1%	2%	3%	2%	3%	2%
Milieu	1%	2%	3%	1%	5%	1%	2%
Landbouw en Visserij	1%	2%	1%	1%	3%	2%	1%
Wetenschapsbeleid	2%	1%	2%	1%	1%	1%	1%
Buitenlandse handel	1%	2%	1%	1%	1%	1%	1%
Defensie	1%	1%	0.4%	1%	1%	1%	1%
Ruimtelijke ordening	1%	1%	0.5%	0.4%	1%	0.4%	1%
Economie + werk + ondernemingen + buitenlandse handel	25%	22%	24%	31%	19%	14%	22%
Soc. Zaken + gezondheid + onderwijs + milieu	16%	23%	27%	20%	24%	15%	21%
Aandeel top 3	42%	30%	31%	30%	30%	48%	35%

Opmerking: Alle percentages zijn afgerond, behalve deze tussen 0 en 0,5.    

Wat onmiddellijk opvalt, is dat de partijen min of meer dezelfde thema’s als meest belangrijk beschouwen; zo vinden we vaak dezelfde beleidsthema’s terug in de top 3 van de verschillende partijen. De enige echte uitschieter is de aandacht die Vlaams Belang schenkt aan justitie & criminaliteit. Verder stellen we vooral vast dat de economische thema’s en openbaar bestuur (en hierbinnen dan vooral het institutionele luik) niet alleen de verkiezingscampagne, maar ook de partijprogramma’s domineren.

Economie

Samen gerekend domineren de economische thema’s ruimschoots de verkiezingsprogramma’s. Economie is hierbij onderverdeeld in ‘Financiën’, ‘Ondernemingsbeleid’, ‘werk’ en tenslotte ‘buitenlandse handel’. Bovendien bevat het domein buitenlandse zaken een luik ‘Europese zaken’ waarin eveneens een zekere economische dimensie vervat zit. Binnen deze economische thema’s is er het meest aandacht voor ‘Financiën’. Koploper inzake algemene economische thema’s is duidelijk Open Vld met 31% van hun totale verkiezingsprogramma, gevolgd door N-VA en sp.a (resp. 25% en 23%). Vervolgens krijgen we CD&V (22%) en Groen (19%) die allebei ongeveer een vijfde van hun programma aan de economie wijden. Vlaams Belang schenkt dan weer proportioneel het minst aandacht aan deze thema’s (14%).

Openbaar Bestuur en Institutionele Hervormingen

Het beleidsthema dat doorheen alle partijen procentueel het meest wordt benadrukt, is ‘Openbaar bestuur’, dat onder andere – maar niet uitsluitend – de (inter-)institutionele materies omvat. Niet N-VA (16%), maar wel Vlaams Belang schiet hier de hoofdprijs af met ruim één vijfde van haar programma (22%). CD&V (12%), Open Vld (10%) en groen (9%) sluiten de top 5. Waar N-VA en Vlaams Belang o.a. de nood voor nieuwe institutionele hervormingen benadrukken, is het zo dat de andere partijen eerder hun recente communautaire verwezenlijkingen in de verf zetten, alsook de invulling van de nieuwe bevoegdheden op Vlaams niveau.

Europa

Gezien we op 25 mei ook voor de Europese verkiezingen naar de stembus trekken, is het logisch dat ook hier heel wat aandacht naartoe gaat. N-VA (17%) en Vlaams Belang (15%) besteden duidelijk meer aandacht aan Europa dan CD&V (9%) en Open Vld (8%), waar Groen en sp.a zich hier tussen bevinden. De manier waarop partijen naar Europa verwijzen is echter zeer verschillend. Waar Vlaams Belang bijvoorbeeld op een ‘ontmanteling van de EU en van de eurozone’ aanstuurt, wordt Europa bij de andere partijen ook vaak in specifieke beleidsdomeinen betrokken of wordt Europa gebruikt als referentie om het Belgische en/of Vlaamse beleid te evalueren. 

Sociale zaken

Op de derde plaats vinden we sociale zaken. Zoals kan worden verwacht profileert sp.a zich vooral op dit thema met 12% van het totale programma. Ook CD&V, Groen en Open Vld schenken relatief wat aandacht aan dit beleid (8%). N-VA (7%) en Vlaams Belang (6%) benadrukken dit thema proportioneel dan weer net iets minder. Dit kan deels worden verklaard door het feit dat zowel N-VA als Vlaams Belang hun aandacht zeer fel concentreren rond enkele kernthema’s (zie bv. de totale aandacht die elke partij aan haar drie belangrijkste thema’s besteedt onderaan de tabel). Als we bijvoorbeeld naar de rangorde van elk thema kijken, stellen we vast we dat ‘Sociale zaken’ niettemin het vijfde belangrijkste thema is voor Vlaams Belang en het zesde voor N-VA (net als Open Vld).

Onderwijs

Na een aantal economische thema’s vinden we op de 7^de plaats het thema ‘onderwijs’. Vooral CD&V (8% - vierde beleidsprioriteit) zet zwaar in op dit thema, gevolgd door Open Vld (7% - pas achtste prioriteit). Ondanks het feit dat sp.a de minister levert in de uittredende Vlaamse regering, profileert de partij zich niet zozeer op deze materie. Onderwijs staat pas als 9^de prioriteit voor sp.a. Ter vergelijking: uitgezonderd voor Vlaams Belang (6^de prioriteit ) is onderwijs de 8^ste prioriteit voor de drie overige partijen (N-VA, Open Vld en Groen).

Migratie en milieu

Opvallend weinig aandacht gaat er dan weer uit naar migratie en milieu (gemiddeld 2%). Zelfs die partijen voor wie het hun core-business is, resp. Vlaams Belang en Groen besteden er opmerkelijk weinig aandacht aan, hoewel ze beiden wel marktleider blijven in hun respectievelijke segmenten (nipt voor Vlaams Belang). Waar Groen er met 5% (en een 8^ste gedeelde prioriteit) ruim boven uitschiet qua aandacht voor het milieu, neemt migratie slechts 3% op van het verkiezingsprogramma van Vlaams Belang (10^de gedeelde prioriteit).

Samenvatting per Partij

N-VA – N-VA concentreert zich vooral op een aantal kernthema’s zoals de economie, openbaar bestuur en Europa. Door deze hoge concentratie is er proportioneel minder aandacht voor de ‘kleinere’ beleidsdomeinen die volgen. Hoewel N-VA zich als een sociale partij tracht te positioneren, schenkt de partij relatief weinig aandacht aan de zogeheten ‘zachtere’ thema’s en vinden we haar bijvoorbeeld ‘onderaan’ wat de aandacht voor sociale zaken, gezondheid, onderwijs en milieu betreft (16%). Dit zegt uiteraard niets over de mate waarin de genomen standpunten zelf al dan niet sociaal zijn.

Top 5 beleidsprioriteiten	N-VA
Europese & buitenlandse zaken	17%
Openbaar bestuur (incl. institutionele  hervormingen)	16%
Werk	9%
Macro-economie, financiën en belastingen	7%
Ondernemingen, bankwezen en binnenlandse handel	7%

CD&V – CD&V verdeelt haar aandacht over een ruimer gamma aan beleidsdomeinen. Bij CD&V vinden we openbaar bestuur, Europa en sociale zaken op de voorgrond, aangevuld met onderwijs. Verder schenkt CD&V van alle partijen proportioneel ook de meeste aandacht aan mobiliteit en aan ‘gemeenschapsontwikkeling & huisvesting’ (5%). Hoewel CD&V een evenwichtig programma heeft qua aandacht voor de verschillende beleidsthema’s, profileert de partij zich echter niet specifiek op de meest besproken kernthema’s, op onderwijs na.

Top 5 beleidsprioriteiten	CD&V
Openbaar bestuur (incl. institutionele  hervormingen)	12%
Europese & buitenlandse zaken	9%
Sociale zaken	8%
Onderwijs	8%
Financiën	8%

sp.a – De aandacht in het partijprogramma van  sp.a is zo mogelijk nog meer verspreid over verschillende thema’s met 10 beleidsthema’s boven de 5% (tegenover 6 voor N-VA en Vlaams Belang, 8 voor CDV en Open Vld en 11 voor Groen). sp.a tracht zich duidelijk te profileren door de meeste aandacht te besteden aan sociale zaken (3^de belangrijkste algemene thema). De partij schenkt ook aanzienlijk meer aandacht aan gezondheid (7%) en aan de zogeheten zachtere thema’s (soc. zaken, gezondheid, onderwijs & milieu) in het algemeen (27%) dan de andere partijen. Daarnaast blijven economische thema’s tevens prioritair voor sp.a met 24%, net na N-VA.

Top 5 beleidsprioriteiten	sp.a
Sociale zaken	12%
Europese & buitenlandse zaken	11%
Ondernemingsbeleid	8%
Werk	8%
Openbaar bestuur (incl. institutionele  hervormingen)	7%

Open Vld – Ook Open Vld verdeelt de aandacht in haar programma over een ruimer aanbod aan beleidsdomeinen. Zoals eerder vermeld, is Open Vld de ruime leider in de aandacht voor economische thema’s (31%) en ‘domineert’ ook elk van de subcategorieën – op buitenlandse handel na. De liberale partij schenkt ook aanzienlijk meer aandacht aan ‘burgerrechten’, een thema dat door de meeste andere partijen wat links werd gelaten, maar doorgaans meer aandacht krijgt van de Vlaamse Liberalen. Hoewel er in het algemeen verrassend weinig aandacht uitgaat naar Energie, leidt ook hier Open Vld, samen met groen (4%). Wel scoort Open Vld dan weer vrij laag op de zachtere thema’s (20 %).

Top 5 beleidsprioriteiten	O.Vld
Financiën	11%
Openbaar bestuur (incl. institutionele  hervormingen)	10%
Ondernemingsbeleid	9%
Werk	9%
Burgerrechten	9%

Groen – Het programma van Groen verdeelt de aandacht het meest over de verschillende thema’s, waardoor het – net als CD&V – zich niet duidelijk profileert op één van de belangrijkere specifieke beleidsthema’s. Groen besteedt wel opvallend meer aandacht aan de zachte thema’s (24%) dan aan de economie (19%), waar het enkel Vlaams Belang achter zich laat (14%). Vreemd genoeg is het belangrijkste thema waar Groen leidt qua aandacht ‘Cultuur’ (6%) dat zelfs meer aandacht krijgt dan milieu (5%). Hoewel Groen in de laatste 25 jaar nooit zo weinig proportionele aandacht had voor het milieu (gemiddeld 7,3%), blijft het met 5% ruimschoots marktleider in de aandacht voor deze materie (hun 8^ste prioriteit).

Top 5 beleidsprioriteiten	Groen
Europese & buitenlandse zaken	13%
Openbaar bestuur (incl. institutionele  hervormingen)	9%
Sociale zaken	8%
Ondernemingsbeleid	7%
Financiën	6%

Vlaams Belang – Het verkiezingsprogramma van Vlaams Belang concentreert zich zeer sterk op drie kernthema’s die samen bijna de helft van hun programma innemen (48%); namelijk openbaar bestuur, Europese & buitenlandse zaken en Justitie & criminaliteit. Met ruim 22% aandacht voor openbaar bestuur (incl. het institutionele) is er geen enkele andere partij die proportioneel zo veel aandacht besteedt aan één enkel thema. Vlaams belang tracht tevens de Euro-kritische kiezer aan te spreken door dit thema te benadrukken en een duidelijk standpunt in te nemen tegen de huidige Europese structuren. Deze hoge concentratie aan aandacht voor deze drie kernthema’s gaat dan wee duidelijk ten koste van de aandacht voor de zachte thema’s, die bij geen enkele andere partij zo laag ligt (15%).

Top 5 beleidsprioriteiten	VB
Openbaar bestuur (incl. Institutionele  hervormingen)	22%
Europese & buitenlandse zaken	15%
Justitie en criminaliteit	11%
Financiën	8%
Sociale zaken	6%

Wat moeten we hieruit onthouden?

Ondanks de zesde staatshervorming en de overheveling van de nieuwe bevoegdheden die het zwaartegewicht bij de gewesten legt, besteden de Vlaamse partijen vooral aandacht aan federale materies. Deze vaststelling geldt voor alle partijen. De 5 thema’s die gemiddeld de meeste aandacht krijgen van de partijen zijn allen federale materies (op een beperkt aantal onderdelen van sociale zaken na). Onder de vijf topprioriteiten van N-VA, sp.a en Open Vld vinden we enkel ‘Werk’ terug, waar een aantal bevoegdheden inzake tewerkstelling en arbeidsmarkt naar het gewest zijn overgeheveld. Daarnaast vinden we ook onderwijs als één van de vijf belangrijkste thema’s bij CD&V.

Niet alleen de publieke/media–campagne draait rond de economie, maar ook de inhoudelijke verkiezingsprogramma’s met ruim 1/5^de van de gemiddelde aandacht. Hierbij bevestigen de analyses een aantal klassieke links-rechts tegenstellingen: zo profileert Open Vld (31%) zich het meest op de economische thema’s, gevolgd door N-VA (25%). Vlaams Belang schenkt de minste aandacht aan deze thema’s.

Wat we hier de 4 zachtere thema’s hebben genoemd (Soc. zaken, gezondheid, onderwijs & milieu) krijgen samen gemiddeld ongeveer even veel aandacht (21%) als de 4 economische beleidsthema’s (22%). Op deze ‘zachtere’ thema’s profileert sp.a (27%) zich dan weer het sterkst, gevolgd door Groen (24%). Voor Vlaams Belang (15%) en N-VA (16%) zijn deze thema’s minder prioritair.

Hoewel NV-A de status van nichepartij duidelijk is ontgroeid, blijft ze zich toch sterk concentreren op een beperkt aantal kernthema’s, zoals ‘Europa’ en openbaar bestuur (met o.a. de ‘institutionele hervormingen’). N-VA gebruikt hierbij Europa ook vaak als referentiepunt om het Belgisch/Vlaams beleid te evalueren. Vlaams Belang concentreert haar aandacht nog meer aangezien zo goed als de helft van haar programma gewijd is aan drie thema’s; openbaar bestuur, Europese (en buitenlandse) zaken en Justitie en criminaliteit. Op deze manier blijft Vlaams Belang voornamelijk een niche- of belangenpartij.

Groen, ook een voormalige nichepartij, focust,  in tegenstelling, op een bredere waaier aan beleidsthema’s. Vreemd genoeg krijgt milieu slechts 5% van haar totale aandacht en is het slechts de 8^ste prioriteit. Niettemin is Groen hiermee koploper onder de Vlaamse partijen, gezien de algemeen lage aandacht voor deze thematiek.

Theorie en methode

Deze methode is gebaseerd op de ‘saliency’ theorie van Robertson (1976) en is één van de meest gebruikte wetenschappelijke methodes voor het analyseren van partijprogramma’s en beleidsdocumenten. De categorisatie van de beleidsthema’s is gebaseerd op het werk van Baumgartner en Jones (1993) (http://www.policyagendas.org/page/topic-codebook). De codering van deze thema’s werd in België aangepast door Jeroen Joly en Stefaan Walgrave (M²P, Universiteit Antwerpen).

De automatische codering op kernwoorden werd vervolgens uitgevoerd door Gregory Piet (Université de Liège). Er werd hiervoor gebruik gemaakt van het Prospero programma (Chateauraynaud, 2003) waarbij voor elk van de 21 beleidsdomeinen een woordenboek werd samengesteld (samen goed voor 16.582 woorden en uitdrukkingen). Op basis van dit woordenboek kon elk specifiek beleidsdomein in de tekst worden geïdentificeerd en ‘geturfd’, wat ons toeliet om voor elk van de verkiezingsprogramma’s na te gaan hoe vaak een thema werd besproken of benadrukt. Op deze manier bekomen we voor elke partij hun beleidsprioriteiten.

Voor meer informatie zie :

Robertson, D. (1976). A Theory of Party Competition. London: Wiley

Baumgartner, F. R. and Jones, B. D. (1993). Agendas and Instability in American Politics. Chicago: University of Chicago Press

Welke Partijprogramma’s werden gebruikt?

N-VA: Verandering voor Vooruitgang. Verkiezingsprogramma Vlaamse, federale en Europese verkiezingen 25 mei 2014 (pp. 94).

http://www.n-va.be/verkiezingen/programma  

CD&V: Het 3D Plan van CD&V. Economische Groei met Sociale Vooruitgang. (247 pp.)

http://www.sterkervlaanderensterkerland.be/artikel/verkiezingsprogramma-cdv

sp.a: Sociale Welvaart. Verkiezingen 2014. (pp. 285).

http://www.s-p-a.be/socialewelvaart/

Open Vld: Programmacongres. Vlaanderen vleugels geven. (pp.56).

http://www.openvld.be/?type=content&id=23

Groen: Samen Beter Doen. (pp. 317).

http://www.groen.be/download-het-groen-programma-verkiezingen-2014

Vlaams Belang: Uw Stok Achter De Deur. (pp. 39).

http://www.vlaamsbelang.org/nieuws/10633